🐧 خط فرمان لینوکس

Multilingual DevOps cheat sheet: Linux, Docker, Git, Kubernetes, Helm, Terraform, practical scenarios & templates.

دستورات پایه و پیشرفته برای ناوبری، فایل‌ها، پردازش‌ها، شبکه، پایش، بسته‌ها و خودکارسازی. مناسب برای جریان‌های کاری DevOps.

🔹 دستورات پایه

دستور	مثال	توضیح
cat		نمایش محتوای فایل یا الحاق چندین فایل
	cat file.txt	نمایش محتوای فایل
	cat file1 file2	الحاق و خروجی گرفتن از دو فایل
	cat file1 file2 > merged.txt	الحاق فایل‌ها و ذخیره در یک فایل جدید
cd		تغییر شاخه کاری فعلی
	cd /etc	رفتن به مسیر مطلق /etc
	cd ~	رفتن به شاخه خانه
	cd ..	حرکت یک سطح بالاتر
	cd -	بازگشت به شاخه قبلی
clear		پاک کردن صفحه ترمینال
cp		کپی کردن فایل‌ها و شاخه‌ها
	cp file1.txt file2.txt	کپی یک فایل با نام جدید
	cp -r dir1 dir2	کپی بازگشتی یک شاخه
	cp -i file.txt /tmp/	کپی با تأیید قبل از بازنویسی
echo		چاپ یک رشته یا متغیر محیطی
	echo "Hello, World!"	چاپ یک رشته ساده
	echo $HOME	نمایش مسیر شاخه خانه
	echo -e "1\t2\n3"	تفسیر دنباله‌های کنترلی ( )
history		نمایش تاریخچه دستورات
id		نمایش UID، GID و گروه‌های کاربر جاری
ls		لیست فایل‌ها و شاخه‌ها
	ls -l	لیست طولانی با مجوزها و مالکین
	ls -a	نمایش فایل‌های مخفی
	ls -lh	اندازه‌ها به‌صورت خوانا برای انسان
mkdir		ایجاد شاخه‌ها
	mkdir folder	ایجاد یک شاخه
	mkdir -p a/b/c	ایجاد شاخه‌های تو در تو
	mkdir dir{1,2,3}	ایجاد چند شاخه همزمان
mv		جابجایی یا تغییر نام فایل/شاخه
	mv oldname.txt newname.txt	تغییر نام یک فایل
	mv file.txt /path/to/dir/	جابجایی فایل به شاخه دیگر
	mv *.txt archive/	جابجایی همه فایل‌های .txt به پوشه archive
pwd		نمایش شاخه کاری فعلی
	pwd -P	نمایش مسیر فیزیکی (بدون لینک‌های نمادین)
	cd /tmp && pwd	نمایش مسیر بعد از تغییر به /tmp
rm		حذف فایل‌ها یا شاخه‌ها
	rm file.txt	حذف یک فایل
	rm -i file.txt	حذف یک فایل با تأیید
	rm -r folder/	حذف بازگشتی یک شاخه
	rm -rf folder/	حذف اجباری بدون تأیید
rmdir		حذف یک شاخه خالی
	rmdir emptydir	حذف شاخه emptydir
touch		ایجاد فایل خالی یا بروزرسانی زمان تغییر
	touch newfile.txt	ایجاد یک فایل خالی جدید اگر وجود نداشته باشد
	touch a b c	ایجاد چند فایل همزمان
	touch -c file.txt	بروزرسانی زمان بدون ایجاد فایل در صورت عدم وجود
whereis		یافتن باینری، سورس و صفحات راهنمای یک دستور
	whereis ls	یافتن مکان‌های ls
	whereis bash	نمایش مسیرهای باینری و مستندات Bash
	whereis -b bash	جستجو فقط برای باینری
which		نمایش مسیر اجرایی یک دستور
	which python3	مسیر python3
	which grep	مسیر grep
	which --skip-alias ls	نادیده گرفتن نام‌های مستعار هنگام جستجو
whoami		نمایش نام کاربر جاری

🔸 سطح متوسط

دستور	مثال	توضیح
chmod		تغییر مجوز فایل یا شاخه
	chmod 755 file	تنظیم مجوزها با یادداشت هشت‌هشتی (مثلاً 755)
	chmod +x script.sh	افزودن بیت اجرا به یک اسکریپت
	chmod -R 644 dir/	تنظیم بازگشتی مجوزها روی یک شاخه
chown		تغییر مالک و گروه فایل
	chown user file	تغییر مالک یک فایل
	chown user:group file	تغییر مالک و گروه
	chown -R user:group dir/	تغییر بازگشتی مالک و گروه
curl		انتقال داده به/از یک سرور (HTTP، HTTPS و غیره)
	curl -I https://example.com	ارسال درخواست HEAD (فقط هدرها)
	curl -O https://example.com/file.txt	دانلود یک فایل و نگه داشتن نام آن
	curl -d "a=1&b=2" -X POST URL	ارسال درخواست POST با داده‌های فرم
df		گزارش فضای استفاده‌شده دیسک فایل‌سیستم
	df -h	اندازه‌ها به‌صورت خوانا برای انسان
	df /home	استفاده یک نقطه اتصال خاص
	df -T	نمایش نوع فایل‌سیستم‌ها
diff		مقایسه فایل‌ها یا شاخه‌ها
	diff file1 file2	مقایسه دو فایل
	diff -u old.c new.c	خروجی یکپارچه (سبک patch)
	diff -r dir1 dir2	مقایسه بازگشتی شاخه‌ها
du		برآورد فضای اشغال‌شده فایل‌ها و شاخه‌ها
	du -sh *	نمایش اندازه موارد در شاخه فعلی
	du -h file.txt	نمایش اندازه یک فایل
	du -sh --max-depth=1 /var	خلاصه اندازه زیرشاخه‌های سطح بالا
find		جستجوی فایل/شاخه بر اساس نام، اندازه، زمان و غیره
	find . -name "*.log"	یافتن همه فایل‌های .log در شاخه فعلی
	find / -type f -size +100M	یافتن فایل‌های بزرگتر از 100 مگابایت
	find . -mtime -1	فایل‌های تغییر یافته در 24 ساعت اخیر
free		نمایش مقدار حافظه آزاد و استفاده‌شده
	free -h	واحدهای حافظه خوانا برای انسان
	free -m	نمایش مقادیر بر حسب MB
	watch -n 2 free -h	بروزرسانی خروجی هر 2 ثانیه
grep		جستجوی متن با الگوها (عبارات منظم)
	grep "error" logfile	یافتن خطوط شامل error
	grep -r "error" /var/log	جستجوی بازگشتی در یک شاخه
	grep -i "fail" file	جستجوی بدون حساسیت به حروف بزرگ/کوچک
head		نمایش خطوط ابتدایی یک فایل
	head -n 10 file	10 خط اول
	head -n 20 file.txt	20 خط اول
	head -c 100 file	100 بایت اول
hostname		نمایش یا تنظیم نام میزبان سیستم
	hostname newname	تنظیم موقت نام میزبان تا زمان ریبوت
	hostname -I	نمایش آدرس‌های IP
kill		ارسال سیگنال به پردازه‌ها
	kill -9 1234	کشتن اجباری یک پردازه با PID
	kill -TERM 1234	خاتمه آرام با SIGTERM
	pkill -f python	کشتن پردازه‌ها بر اساس الگو
ping		بررسی اتصال شبکه با درخواست‌های ICMP
	ping 8.8.8.8	پینگ به یک آدرس
	ping -c 4 ya.ru	ارسال 4 بسته
	ping -i 2 1.1.1.1	تنظیم فاصله 2 ثانیه‌ای
ps		گزارش وضعیت پردازه‌ها
	ps aux	لیست همه پردازه‌ها
	ps -ef | grep nginx	فیلتر بر اساس نام با grep
	ps -u $USER	پردازه‌های کاربر فعلی
rsync		انتقال سریع افزایشی فایل‌ها
	rsync -av src/ dst/	همگام‌سازی شاخه‌ها به‌صورت محلی
	rsync -avz user@host:/src /dst	همگام‌سازی با میزبان راه‌دور از طریق SSH
	rsync --delete src/ dst/	حذف فایل‌های مقصد که در مبدا نیستند
scp		کپی امن (برنامه کپی فایل راه‌دور)
	scp file user@host:/path	کپی یک فایل به میزبان راه‌دور
	scp user@host:/file.txt .	کپی یک فایل از میزبان راه‌دور
	scp -r dir user@host:/path	کپی بازگشتی یک شاخه
sort		مرتب‌سازی خطوط متن
	sort file.txt	مرتب‌سازی الفبایی
	sort -r file.txt	ترتیب معکوس
	sort -n numbers.txt	مرتب‌سازی عددی
tail		نمایش انتهای فایل‌ها؛ دنبال کردن تغییرات
	tail -f logfile.log	دنبال کردن لاگ در زمان واقعی
	tail -n 20 file.txt	نمایش 20 خط آخر
	tail -c 100 file.txt	نمایش 100 بایت آخر
tar		ایجاد، فهرست یا استخراج آرشیوهای tar
	tar -czf archive.tgz dir/	ایجاد یک آرشیو فشرده .tgz
	tar -xzf archive.tgz	استخراج یک آرشیو .tgz
	tar -tf archive.tgz	فهرست محتوای آرشیو
tee		خواندن از stdin و نوشتن به stdout و فایل‌ها
	echo "test" | tee out.txt	نوشتن خروجی در out.txt و نمایش آن
	ls | tee list.txt	ذخیره خروجی ls در فایل و نمایش آن
	command | tee -a log.txt	اضافه کردن خروجی به انتهای log.txt
top		نمایش وظایف لینوکس (نمایشگر پردازه تعاملی)
	top	اجرای top
	htop	نمایشگر تعاملی جایگزین (htop)
	top -o %MEM	مرتب‌سازی بر اساس استفاده حافظه
uptime		نمایش مدت زمان روشن بودن سیستم
	uptime -p	نمایش خوانا
	uptime -s	زمان بوت سیستم
wget		دانلودگر شبکه غیرتعاملی
	wget https://site.com/file.zip	دانلود فایل با URL
	wget -c file.zip	ازسرگیری دانلود قطع‌شده
	wget -O saved.txt URL	ذخیره با نام متفاوت
wc		چاپ شمارش خطوط، کلمات و بایت‌های فایل‌ها
	wc -l file	شمارش خطوط
	wc -w file	شمارش کلمات
	wc -m file	شمارش کاراکترها
uniq		گزارش یا حذف خطوط تکراری پشت سر هم
	uniq file.txt	حذف تکرارهای متوالی
	sort file | uniq	حذف تکرارها بعد از مرتب‌سازی
	sort file | uniq -c	شمارش تکرار هر خط
yes		تکرار یک رشته تا زمان توقف؛ مفید در اسکریپت‌ها
	yes "y" | command	همیشه پاسخ «y» به اعلان‌ها
	yes | rm -i *	تأیید خودکار حذف‌های تعاملی
	yes no | command	پاسخ «no» به اعلان‌ها

🔧 دستورات پیشرفته

دستور	مثال	توضیح
at		زمان‌بندی اجرای یک دستور یک‌باره در زمان مشخص
	at now + 1 minute	اجرای دستور یک دقیقه بعد از حالا
	atq	لیست کارهای در انتظار
	atrm	حذف یک کار در انتظار
awk		زبان پردازش و اسکن الگوها
	awk '{print $1}' file	چاپ ستون اول
	ps aux | awk '$3 > 50'	فیلتر پردازه‌ها بر اساس استفاده CPU
	cat file.txt | awk '{print $2}'	چاپ فیلد دوم از هر خط
	awk '/error/ {print $0}' logfile	چاپ خطوطی که با الگو مطابقت دارند
crontab		نصب، لیست یا حذف کران‌جاب‌های هر کاربر
	crontab -e	ویرایش کران‌جاب کاربر فعلی
	crontab -l	لیست کران‌جاب‌ها
	crontab -r	حذف کران‌جاب‌های کاربر فعلی
cut		انتخاب یا حذف بخش‌هایی از هر خط فایل
	cut -d':' -f1 /etc/passwd	چاپ نام‌های کاربری از /etc/passwd
	echo "a:b:c" | cut -d':' -f2	برش فیلد دوم با جداکننده ‘:’
	cut -c1-5 filename	انتخاب کاراکترها بر اساس موقعیت
df		گزارش فضای دیسک فایل‌سیستم
	df -h	اندازه‌ها به‌صورت خوانا
	df -T	نمایش نوع فایل‌سیستم‌ها
	df /home	استفاده برای شاخه خانه
env		اجرای دستور در محیط تغییر یافته یا چاپ env
	env | grep PATH	نمایش ورودی‌های PATH
	env -i bash	شروع یک شل خالی با محیط تهی
export		تنظیم متغیرهای محیطی برای شل/جلسه فعلی
	export VAR=value	تنظیم یک متغیر برای این شل
	export PATH=$PATH:/new/path	افزودن یک شاخه به PATH
	export -p	لیست متغیرهای صادرشده
free		نمایش استفاده حافظه
	free -m	نمایش بر حسب MB
	free -h	واحدهای خوانا برای انسان
	free -s 5	نمونه‌گیری هر 5 ثانیه
hostnamectl		پرس‌وجو و تغییر نام میزبان و تنظیمات مربوطه
	hostnamectl status	نمایش وضعیت نام میزبان
	hostnamectl set-hostname newname	تنظیم یک نام میزبان ثابت جدید
ifconfig / ip		ابزارهای IP برای مشاهده/مدیریت واسط‌ها و آدرس‌ها
	ifconfig	نمایش واسط‌های شبکه (قدیمی)
	ip a	نمایش آدرس‌ها با ip
	ip link set eth0 up	بالا آوردن یک واسط
iostat		گزارش آمار CPU و I/O
	iostat -x 2	آمار پیشرفته هر 2 ثانیه
	iostat -d 5 3	آمار دستگاه (بازه 5s، سه گزارش)
iptables		ابزار مدیریت فیلترینگ بسته IPv4 و NAT
	iptables -L	لیست قوانین جاری
	iptables -A INPUT -p tcp --dport 22 -j ACCEPT	اجازه دسترسی SSH روی پورت 22
	iptables -F	پاکسازی تمام قوانین
journalctl		پرس‌وجو در ژورنال systemd
	journalctl -xe	نمایش خطاهای اخیر با زمینه
	journalctl -u nginx.service	نمایش لاگ‌های یک سرویس
	journalctl --since "2 hours ago"	نمایش لاگ‌ها از یک زمان نسبی
ln		ایجاد لینک بین فایل‌ها
	ln -s target link	ایجاد لینک نمادین
	ln file.txt backup.txt	ایجاد لینک سخت
	ln -sf target link	بازایجاد اجباری لینک نمادین
sed		ویرایشگر جریان برای فیلتر و تبدیل متن
	sed 's/old/new/g' file	جایگزینی یک رشته به‌صورت سراسری
	sed -n '1,5p' file	چاپ فقط یک محدوده خطوط
	sed '/pattern/d' file	حذف خطوط مطابق الگو
systemctl		کنترل مدیریت سیستم و سرویس systemd
	systemctl status nginx	نمایش وضعیت سرویس
	systemctl start nginx	شروع یک سرویس
	systemctl enable nginx	فعال‌سازی سرویس در هنگام بوت
tr		ترجمه یا حذف کاراکترها
	tr a-z A-Z	تبدیل حروف کوچک به بزرگ
	echo "hello" | tr 'h' 'H'	جایگزینی یک کاراکتر
	echo "abc123" | tr -d '0-9'	حذف اعداد
type		توضیح نحوه تفسیر یک نام در شل
	type ls	نمایش نحوه resolve شدن ls
	type cd	نمایش نحوه resolve شدن cd
	type python3	نمایش نحوه resolve شدن python3
ulimit		گرفتن یا تنظیم محدودیت منابع پردازه کاربر
	ulimit -n	نمایش حداکثر فایل‌های باز
	ulimit -c unlimited	فعال‌سازی core dumps
	ulimit -u 4096	محدود کردن تعداد پردازه‌های کاربر
uptime		نمایش زمان کارکرد سیستم و بار میانگین
	uptime -p	نمایش خوانا
	uptime -s	نمایش زمان بوت
xargs		ساخت و اجرای دستورات از ورودی استاندارد
	xargs -n 1 echo	چاپ هر آرگومان در یک خط جدا
	echo "a b c" | xargs -n 1	تقسیم کلمات به آرگومان جدا
	find . -name '*.txt' | xargs rm	یافتن فایل‌ها و حذف آن‌ها با xargs

🌐 دستورات شبکه

دستور	مثال	توضیح
curl		انتقال داده به/از سرورها
	curl -X POST -d "a=1" URL	درخواست POST با داده‌های فرم
	curl -I URL	فقط گرفتن هدرها
	curl -o file.html URL	دانلود و ذخیره در یک فایل
dig		ابزار جستجوی DNS
	dig openai.com	پرس‌وجوی رکوردهای A
	dig +short openai.com	پاسخ کوتاه
	dig @8.8.8.8 openai.com	استفاده از یک DNS مشخص
ftp		کلاینت پروتکل انتقال فایل
	ftp host	اتصال به سرور FTP
	ftp -n host	اتصال بدون ورود خودکار
	ftp> get file.txt	دانلود یک فایل در جلسه FTP
ip address		نمایش/مدیریت آدرس‌های IP
	ip addr show eth0	نمایش اطلاعات آدرس برای eth0
	ip addr	لیست همه آدرس‌ها
ip link		نمایش/مدیریت دستگاه‌های شبکه
	ip link show	نمایش لینک‌های شبکه
	ip link set eth0 up	بالا آوردن یک واسط
ip route		نمایش/مدیریت جدول مسیریابی IP
	ip route list	لیست جدول مسیریابی
	ip route add default via 192.168.1.1	افزودن مسیر پیش‌فرض
nc		اتصالات و شنودهای TCP/UDP دلخواه
	nc -zv host 22	اسکن پورت یک میزبان
	nc -l 1234	شنود روی یک پورت TCP
	nc host 1234 < file	ارسال فایل به یک پورت راه‌دور
nmap		ابزار اکتشاف شبکه و اسکنر امنیت/پورت
	nmap -sP 192.168.1.0/24	اسکن ping یک زیربخش
	nmap -sV 192.168.1.1	تشخیص سرویس/نسخه
	nmap -O 192.168.1.1	تشخیص سیستم‌عامل
nslookup		پرس‌وجو از سرورهای نام دامنه اینترنت
	nslookup google.com	پرس‌وجوی یک دامنه
	nslookup 8.8.8.8	جستجوی معکوس برای یک IP
ssh		کلاینت ورود راه‌دور OpenSSH
	ssh user@host	اتصال به یک میزبان
	ssh -p 2222 user@host	اتصال با پورت غیرپیش‌فرض
	ssh -i ~/.ssh/id_rsa user@host	ورود با کلید خصوصی مشخص
ss		ابزار بررسی سوکت‌ها
	ss -tuln	لیست پورت‌های TCP/UDP در حال شنود
	ss -s	آمار خلاصه
	ss -l	لیست سوکت‌های شنود
telnet		رابط کاربر برای پروتکل TELNET
	telnet host 80	اتصال به میزبان روی پورت 80
	telnet example.com 443	اتصال به 443
	telnet localhost 25	اتصال به SMTP محلی
traceroute		ردیابی مسیر به یک میزبان شبکه
	traceroute 8.8.8.8	ردیابی مسیر به یک IP
	traceroute -m 15 8.8.8.8	محدود کردن حداکثر پرش‌ها
wget		بازیابی فایل‌ها از وب
	wget -O file.txt URL	ذخیره خروجی در فایل
	wget URL	دانلود در شاخه فعلی
	wget -c URL	ادامه دانلود ناقص

🔍 جستجو و مدیریت فایل‌ها

دستور	مثال	توضیح
basename		حذف مسیر و پسوند از نام فایل
	basename /path/to/file	چاپ نام فایل از مسیر
	basename /path/to/file .txt	حذف پسوند از نام
dirname		حذف آخرین بخش از یک مسیر
	dirname /path/to/file	نمایش بخش شاخه مسیر
	dirname /etc/passwd	نمایش والد /etc/passwd
du		برآورد فضای فایل
	du -sh folder/	نمایش اندازه یک شاخه
	du -h *	نمایش اندازه اقلام در شاخه جاری
	du -c folder1 folder2	اندازه تجمعی چند شاخه
file		تشخیص نوع فایل
	file some.bin	تشخیص نوع فایل
	file *	تشخیص نوع برای همه فایل‌های شاخه
	file -i file.txt	نمایش نوع MIME
find		جستجوی فایل‌ها
	find /path -type f -name "*.sh"	یافتن اسکریپت‌های شل بر اساس نام
	find . -size +10M	یافتن فایل‌های بزرگتر از 10 MB
	find /tmp -mtime -1	یافتن فایل‌های تغییر یافته در روز گذشته
locate		یافتن فایل‌ها بر اساس نام با پایگاه‌داده
	locate filename	یافتن نام فایل
	locate *.conf	جستجو با wildcard
	locate -i README	جستجوی بدون حساسیت به حروف
realpath		نمایش مسیر مطلق حل‌شده
	realpath file	حل مسیر یک فایل
	realpath ../relative/path	حل مسیر نسبی
stat		نمایش وضعیت فایل یا فایل‌سیستم
	stat file	نمایش وضعیت جزئی فایل
	stat -c %s file	چاپ فقط اندازه فایل
	stat -f file	نمایش وضعیت فایل‌سیستم
tree		لیست محتوای شاخه‌ها به شکل درختی
	tree	چاپ درخت شاخه
	tree -L 2	محدود کردن عمق نمایش
	tree -a	شامل کردن فایل‌های مخفی

📊 پایش سیستم

دستور	مثال	توضیح
dmesg		چاپ یا کنترل بافر حلقه‌ای کرنل
	dmesg | tail	نمایش آخرین پیام‌های کرنل
	dmesg | grep usb	فیلتر پیام‌های USB
free		نمایش استفاده حافظه
	free -h	واحدهای خوانا برای انسان
	free -m	نمایش بر حسب MB
htop		نمایشگر تعاملی پردازه‌ها
	htop	اجرای htop
iotop		نمایش استفاده I/O توسط پردازه‌ها
	iotop	اجرای iotop
	iotop -o	نمایش فقط پردازه‌های دارای I/O
lsof		لیست فایل‌های باز
	lsof -i :80	نمایش پردازه‌های استفاده‌کننده از پورت 80
	lsof -u username	نمایش فایل‌های باز شده توسط یک کاربر
uptime		نمایش مدت زمان کارکرد سیستم و بار میانگین
vmstat		گزارش آمار حافظه مجازی
	vmstat 1	تازه‌سازی هر 1 ثانیه
	vmstat 5 3	بازه پنج‌ثانیه‌ای، سه گزارش
watch		اجرای دوره‌ای یک برنامه و نمایش خروجی
	watch -n 1 df -h	پایش استفاده دیسک
	watch -d free -h	هایلایت تفاوت‌ها و پایش حافظه

📦 مدیریت بسته‌ها

دستور	مثال	توضیح
apt		مدیر بسته APT (دبیان/اوبونتو)
	apt install curl	نصب یک بسته
	apt remove curl	حذف یک بسته
	apt update && apt upgrade	بروزرسانی لیست بسته‌ها و ارتقا
dnf		مدیر بسته DNF (خانواده فدورا/RHEL)
	dnf install curl	نصب یک بسته
	dnf upgrade	ارتقای بسته‌ها
rpm		مدیر بسته RPM
	rpm -ivh package.rpm	نصب یک بسته RPM
	rpm -e package	حذف (آن‌اینستال) یک بسته
snap		مدیر بسته Snap
	snap install app	نصب یک اسنپ
	snap remove app	حذف یک اسنپ
yum		مدیر بسته YUM (RHEL/CentOS)
	yum install curl	نصب یک بسته
	yum remove curl	حذف یک بسته

💽 سیستم‌های فایل

دستور	مثال	توضیح
blkid		یافتن/چاپ ویژگی‌های دستگاه بلوکی
	blkid	لیست دستگاه‌های بلوکی و ویژگی‌ها
df		گزارش فضای دیسک فایل‌سیستم
	df -Th	اندازه‌های خوانا بر اساس نوع
fsck		بررسی و تعمیر سیستم فایل لینوکس
	fsck /dev/sda1	بررسی یک دستگاه
lsblk		لیست اطلاعات درباره دستگاه‌های بلوکی
	lsblk	لیست دستگاه‌ها به‌صورت درختی
mkfs		ساخت یک سیستم فایل لینوکس
	mkfs.ext4 /dev/sdb1	ایجاد سیستم فایل ext4
mount		سوار کردن یک سیستم فایل
	mount /dev/sdb1 /mnt	سوار کردن یک دستگاه روی /mnt
	mount | grep /mnt	نمایش سیستم‌های فایل سوارشده بر اساس مسیر
parted		برنامه مدیریت پارتیشن‌ها
	parted /dev/sdb	باز کردن یک دیسک برای پارتیشن‌بندی
umount		پیاده کردن سیستم‌های فایل
	umount /mnt	پیاده کردن یک نقطه سوار

🤖 اسکریپت‌ها و خودکارسازی

دستور	مثال	توضیح
alias		تعریف یا نمایش نام‌های مستعار شل
	alias ll='ls -la'	ایجاد یک نام مستعار مفید
	alias	لیست نام‌های مستعار تعریف‌شده
bash / sh		اجرای اسکریپت‌های شل
	bash script.sh	اجرای اسکریپت با Bash
	sh script.sh	اجرای اسکریپت با sh
crontab		جدول‌های کران هر کاربر
	crontab -e	ویرایش کران‌جدول کاربر فعلی
read		گرفتن ورودی از کاربر در اسکریپت‌های شل
	read name	خواندن درون یک متغیر
set		تنظیم گزینه‌های شل/پارامترهای موقعیتی
	set -e	خروج در اولین خطا
source		خواندن و اجرای دستورات از یک فایل در شل جاری
	source ~/.bashrc	بارگذاری مجدد پیکربندی شل
trap		گرفتن سیگنال‌ها و اجرای دستورات
	trap "echo 'exit'" EXIT	اجرای یک دستور هنگام خروج شل

🛠 توسعه و اشکال‌زدایی

دستور	مثال	توضیح
gcc		کامپایلر GNU C
	gcc main.c -o app	کامپایل یک فایل سورس C
gdb		دیباگر GNU
	gdb ./app	دیباگ یک باینری کامپایل‌شده
git		سیستم کنترل نسخه توزیع‌شده
	git status	نمایش وضعیت درخت کاری
	git commit -m "msg"	کامیت با پیام
ltrace		رهگیری فراخوانی‌های کتابخانه
	ltrace ./app	رهگیری فراخوانی‌های کتابخانه یک باینری
make		ابزار مدیریت گروه‌های برنامه‌ها
	make	ساخت بر اساس Makefile
shellcheck		تحلیل ایستا برای اسکریپت‌های شل
	shellcheck script.sh	بررسی (lint) یک اسکریپت شل
strace		رهگیری فراخوانی‌های سیستمی و سیگنال‌ها
	strace ./app	رهگیری syscalls یک برنامه
valgrind		چارچوب ابزارسازی برای تحلیل پویا
	valgrind ./app	اجرای یک برنامه تحت Valgrind
vim / nano		ویرایشگرهای خط فرمان
	vim file.sh	ویرایش با Vim
	nano file.sh	ویرایش با Nano

📌 متفرقه

دستور	مثال	توضیح
cal		نمایش تقویم
	cal 2025	نمایش تقویم سالانه
	cal 08 2025	نمایش یک ماه خاص
date		نمایش یا تنظیم تاریخ و زمان سیستم
	date +%T	چاپ زمان فعلی (HH:MM:SS)
	date -d "next friday"	چاپ تاریخ یک روز نسبی
factor		تجزیه اعداد صحیح
	factor 100	تجزیه یک عدد
man		فرمت و نمایش صفحات راهنمای آنلاین
	man tar	باز کردن یک صفحه man
	man -k copy	جستجو در راهنما بر اساس کلیدواژه
	man 5 passwd	باز کردن بخش مشخصی از راهنما
seq		چاپ دنباله‌ای از اعداد
	seq 1 5	شمارش از 1 تا 5
	seq 1 2 9	شمارش با گام
	seq -s ',' 1 5	اتصال اعداد با جداکننده سفارشی
yes		تکرار یک رشته تا زمان توقف
	yes | rm -r dir	تأیید خودکار حذف بازگشتی

📚 منابع اضافی

📘 man pages - راهنماهای مفصل دستورات:

man ls
man rm

📙 TLDR - مثال‌های کوتاه از دستورات محبوب:

🧠 نکته: برای کمک به سبک cheat-sheet، tldr را نصب کنید:

sudo apt install tldr   # یا: npm install -g tldr
tldr tar                # نمونه‌ای از یک خلاصه کوتاه برای دستور tar

🌐 لینک‌های مفید

صفحات راهنمای لینوکس آنلاین — صفحات رسمی راهنما، قابل جستجو بر اساس نام دستور:
https://man7.org/linux/man-pages/

صفحات راهنمای ساده‌شده و جامعه‌محور — صفحات کمکی جامعه با مثال‌های عملی:
https://tldr.sh/